Καζαντζάκης

Παραγωγή: Ελλάδα – 2017 

Διάρκεια: 120 λεπτά 

Βαθμολογία: _{* *} 

Είδος: Δράμα 

Σκηνοθεσία: Γιάννης Σμαραγδής 

Παίζουν: Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος, Μαρίνα Καλογήρου, Νίκος Καρδώνης, Μαρία Σκουλά, Αργύρης Ξάφης, Θοδωρής Αθερίδης, Γιούλικα Σκαφιδά, Αμαλία Αρσένη, Αλέξανδρος Κολλάτος, Ζέτα Δούκα, Adrian Frieling, Anthoula Katsimatides, Νίκος Μαρινάκος, ο μικρός Αλέξανδρος Καμπαξής και ο Στέφανος Ληναίος. 

Guest Stars: Στάθης Ψάλτης, Όλγα Δαμάνη, Έρση Μαλικένζου, Πάνος Σκουρολιάκος, Τάκης Παπαματθαίου, Μιχαήλ Ανδρουλιδάκης και ο Λουδοβίκος των Ανωγείων. 

Υπόθεση: Με οδηγό το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του μεγάλου συγγραφέα «Αναφορά στον Γκρέκο» το οποίο κυκλοφόρησε μετά θάνατον, η νέα κινηματογραφική προσωπογραφία (προσοχή, όχι βιογραφία) του Γιάννη Σμαραγδή είναι μια σειρά σεκάνς που εντυπώνουν επιλεκτικά τους σημαντικότερους-κατά τον σκηνοθέτη-σταθμούς της ζωής και της πορείας του Καζαντζάκη προς την καλλιτεχνική αιωνιότητα. Ο ήρωας που προκύπτει είναι μια γοητευτική ελλειπτική φιγούρα, λίγο φιλόσοφος, λίγο τυχοδιώκτης με ένα χαρακτήρα που διαμορφώθηκε από την πατρική καταπίεση των παιδικών χρόνων και με πνεύμα ερευνητικό και ταξιδιάρικο. Ο Νίκος Καζαντζάκης, διάσημος για τον Ζορμπά του και τον αφορισμό του από την εκκλησία (που δεν έγινε ακριβώς έτσι στην πραγματικότητα), δημοφιλής συγγραφέας, φιλόσοφος, μεταφραστής, πολιτικός, είναι αλήθεια ότι παραμένει ουσιαστικά άγνωστος στο σύγχρονο κοινό. Και δεν είναι αυτή η ταινία που θα τον συστήσει.

«Στο σκοτάδι απαντάς με φως…» είναι το μότο της ταινίας ωστόσο το φως της είναι τόσο εκτυφλωτικό που αντί να φωτίζει θολώνει το βλέμμα. Ο δρόμος προς την κόλαση είναι στρωμένος με τις καλύτερες προθέσεις όπως λένε. Και αυτές οι προθέσεις δεν αμφισβητούνται ωστόσο ο λόγος που αρθρώνει η ταινία είναι αποσπασματικός, ενίοτε βερμπαλιστικός και απλά μοιάζει να ξύνει απλά την επιφάνεια πολλών και σημαντικών θεμάτων. Όσο για το γεγονός ότι πρόκειται για μεγάλη παραγωγή με γυρίσματα διάρκειας 6 μηνών στην Κρήτη, την Αθήνα, την Αίγινα, τη Νότια Γαλλία, το Βερολίνο και τη Βιέννη, το οπτικό αποτέλεσμα δεν ανταποκρίνεται στον κόπο παρά την ομολογουμένως ωραία φωτογραφία του Άρη Σταύρου. Επίσης κάποιες γραφικότητες, έστω περιορισμένες, δεν αποφεύγονται όπως και η αναγκαστική και κάπως άχαρη τοποθέτηση προϊόντος των χορηγών. Πάνω από όλα όμως η ταινία αδικεί την εικόνα ενός άλλου μέγιστου ποιητή και θεμέλιου λίθου της πνευματικής σύνδεσης του σύγχρονου Ελληνισμού με την αρχαιότητα, του Άγγελου Σικελιανού, που φαντάζει, μέσα από την υπερβολικά θεατρική παρουσία του Νικου Καρδώνη, σαν ένας υπερφίαλος, επαμφοτερίζων και μεγαλοαστός αργόσχολος.

Όσο για τις αναφορές στο Βραβείο Νόμπελ και στα εμπόδια που βρέθηκαν στο δρόμο του συγγραφέα η πραγματικότητα είναι ότι ο μεν Καζαντζάκης προτάθηκε 5 φορές για το Νόμπελ και άλλες 9 ο Σικελιανός, άσχετα αν δεν τα κατάφεραν τελικά να τιμηθούν.

Ερχόμενοι τέλος στη θεωρητικά ιδανική επιλογή του Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου για τον ρόλο του συγγραφέα, μένουμε με την εντύπωση ότι κάτι μάλλον πήγε στραβά στην πορεία, κάνοντας τον εξαίρετο κατά τα λοιπά ηθοποιό (αξέχαστος και συγκλονιστικός στο Ένας άλλος κόσμος), να φαντάζει λίγος στο κοστούμι ενός τέτοιου γίγαντα της λογοτεχνίας.

                ΦΩΤΟ: Ο Καζαντζάκης και ο Ζορμπάς του 

Έχει βέβαια και τις πετυχημένες στιγμές της η ταινία, όπως η συνάντηση του συγγραφέα με το ζεύγος Ντασέν και Μελίνας (εξαιρετική η ομοιότητα της Ζέτας Δούκα) έχει όμως και αρκετά «φάουλ» που οφείλονται κυρίως στην αδυναμία (ή μήπως έλλειψη ενδιαφέροντος;) σωστής χρονολογικής διαχείρισης πολλών γεγονότων της ζωής του συγγραφέα. Θα μου πεις αυτή δεν είναι μια ρεαλιστική βιογραφία αλλά ένα ψυχογράφημα της τέχνης ενός μεγάλου δημιουργού. Ε, θα μπορούσε και καλύτερα, πολύ καλύτερα. Αυτό είναι όμως το sui generis  σινεμά του Σμαραγδή κι αυτή είναι, στα συγκεκριμένα πλαίσια, η καλύτερη ταινία του από την εποχή του Καβάφη.

Οι καλλιτεχνικοί εχθροί του σκηνοθέτη θα βρουν (όχι πάντοτε άδικα) πολλά τρωτά σημεία για να πατήσουν αλλά και σκηνές που αθέλητα προκαλούν ευφορία (η καφετζού της Ελληνοαμερικανίδας Ανθούλα Κατιματσίδες, το πεσκέσι με τα παξιμαδάκια), τα πλήθη όμως που θέλουν να συγκινηθούν, θα συγκινηθούν, πότε με τη μουσική υπόκρουση του Μίνωα Μάτσα και πότε με τη βοήθεια της αέρινης και γλυκιάς παρουσίας της Μαρίνας Καλογήρου που υποδύεται την Ελένη, τη δεύτερη σύζυγο και χήρα του συγγραφέα. Την πρώτη σύζυγο βέβαια του Καζαντζάκη, την ποιήτρια (και στρατευμένη κομμουνίστρια) Γαλάτεια Αλεξίου, η ταινία την αφήνει στο σκοτάδι στο οποίο «απαντά με φως». Γιατί άραγε; Σημειώνουμε τέλος την ολιγόλεπτη παρουσία του Στάθη Ψάλτη στο ρόλο ενός ασκητή καλόγερου, τον τελευταίο ρόλο της κινηματογραφικής του καριέρας. 

Χωρίς να αμφισβητούνται οι προθέσεις και η αγάπη για το μεγάλο συγγραφέα, αυτή δεν είναι η ταινία που θα τον τιμήσει πραγματικά. Πόσο μάλλον όταν έχει προηγηθεί το αριστούργημα του Σκορσέζε του 1988 που βασίστηκε στον Τελευταίο Πειρασμό, μέσα από το οποίο αναδύθηκε όλη η δύναμη της φιλοσοφίας του Καζαντζάκη.

Διανομή: Audiovisual

Στις αίθουσες από 23.11.17

Οι Βασικοί Συντελεστές

Σενάριο: Γιάννης Σμαραγδής

Παραγωγή: Ελένη Σμαραγδή

Συμπαραγωγοί: Nova, Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, ΕΡΤ, Νέλλη Κάτσου και ο Vincent Michaud (2017 Films-France)

Φωτογραφία: Άρις Σταύρου

Μουσική: Μίνως Μάτσας

Ενδυματολόγος/σκηνογράφος: Γιώργος Πάτσας

Μοντάζ: Στέλλα Φιλιπποπούλου

Ήχος: Μαρίνος Αθανασόπουλος.